Trong quan hệ hôn nhân – gia đình tại Việt Nam, tài sản chung vợ chồng chiếm vị trí rất quan trọng vì nó ảnh hưởng trực tiếp đến quyền, nghĩa vụ và lợi ích của mỗi bên. Việc định đoạt tài sản chung vợ chồng (như chuyển nhượng, thế chấp, cho thuê, tặng cho…) không chỉ đơn giản là giao dịch dân sự mà còn phải tuân thủ các quy định pháp luật liên quan đến quyền sử dụng, sở hữu và định đoạt của vợ và chồng. Khi các bên thực hiện thủ tục tại văn phòng công chứng, hiểu rõ và thực hiện đúng quy trình sẽ giúp bảo vệ quyền lợi, tránh rủi ro tranh chấp và đảm bảo giao dịch được công nhận hợp pháp.
Cơ sở pháp lý về chế độ tài sản và định đoạt tài sản chung của vợ chồng
Theo quy định tại Điều 33 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, tài sản chung của vợ chồng gồm tài sản do vợ, chồng tạo ra, thu nhập từ lao động, hoạt động sản xuất kinh doanh, hoa lợi, lợi tức phát sinh từ tài sản riêng, thu nhập hợp pháp khác trong thời kỳ hôn nhân, tài sản vợ chồng được thừa kế hoặc được tặng cho chung và tài sản khác mà vợ, chồng thỏa thuận là tài sản chung. Đồng thời, theo Điều 35 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, việc chiếm hữu, sử dụng, định đoạt tài sản chung của vợ chồng do vợ chồng thỏa thuận. Trong trường hợp bất động sản; động sản phải đăng ký quyền sở hữu; tài sản đang là nguồn tạo thu nhập chủ yếu của gia đình thì việc định đoạt phải có sự thỏa thuận bằng văn bản của vợ và chồng. Hơn nữa, căn cứ theo Điều 213 Bộ luật Dân sự 2015, sở hữu chung của vợ chồng là sở hữu chung hợp nhất có thể phân chia, và vợ, chồng có quyền ngang nhau trong việc chiếm hữu, sử dụng và định đoạt tài sản chung. Như vậy, các văn bản pháp lý này tạo nên khung pháp lý rõ ràng để xác định khi nào vợ chồng được định đoạt tài sản chung và điều kiện như thế nào.
Thủ tục và điều kiện để thực hiện định đoạt tài sản chung
Khi vợ và chồng muốn định đoạt tài sản chung như bán nhà, chuyển nhượng đất, tặng cho tài sản chung hoặc cho thuê tài sản chung, trước hết cần xác định rõ khối tài sản đó là tài sản chung theo quy định nêu trên. Nếu là tài sản chung thì phải có thỏa thuận của cả hai vợ chồng và theo hình thức pháp luật yêu cầu như văn bản, hợp đồng. Ví dụ bất động sản là tài sản chung nếu vợ và chồng sau khi kết hôn có được, trừ trường hợp thừa kế riêng, được tặng riêng hoặc bằng tài sản riêng, theo Nội dung Khoản 1 Điều 33 Luật Hôn nhân và Gia đình. Tiếp đó, nếu tài sản thuộc sở hữu chung hợp nhất mà một bên tự ý định đoạt không có sự đồng ý của người kia trong trường hợp luật định yêu cầu thì giao dịch đó có thể bị tuyên vô hiệu. Ví dụ, theo Khoản 2 Điều 35 Luật Hôn nhân và Gia đình 2014: “Việc định đoạt tài sản chung phải có sự thỏa thuận bằng văn bản của vợ chồng trong những trường hợp sau đây: a) Bất động sản; b) Động sản mà theo quy định của pháp luật phải đăng ký quyền sở hữu; c) Tài sản đang là nguồn tạo ra thu nhập chủ yếu của gia đình.” Sau khi hai vợ chồng thỏa thuận, họ tiến hành ký hợp đồng tại văn phòng công chứng; văn bản công chứng phải ghi tên cả hai vợ và chồng nếu tài sản có đăng ký quyền sở hữu theo quy định. Chẳng hạn, quyền sử dụng đất là tài sản chung thì giấy chứng nhận phải ghi tên cả hai vợ chồng, trừ trường hợp hai bên có thỏa thuận khác.
Vai trò của văn phòng công chứng trong thủ tục định đoạt
Văn phòng công chứng đóng vai trò rất quan trọng trong việc xác minh hồ sơ, đảm bảo rằng hợp đồng định đoạt tài sản chung của vợ chồng đáp ứng điều kiện pháp lý: xác định rõ tài sản chung, xác định rõ thỏa thuận của vợ và chồng, kiểm tra giấy tờ đăng ký nếu có, ghi nhận chữ ký của cả hai vợ và chồng hoặc người được ủy quyền hợp pháp. Công chứng giúp giao dịch được công nhận và có hiệu lực pháp luật mạnh hơn, tránh tranh chấp sau này. Nếu một bên vợ hoặc chồng muốn tự mình thực hiện giao dịch mà không có sự đồng ý của người kia thì theo pháp luật, bên kia có quyền yêu cầu Tòa án tuyên hợp đồng vô hiệu. Vì vậy, nhân viên văn phòng công chứng nên lưu ý khi tiếp nhận hồ sơ định đoạt tài sản chung vợ chồng: kiểm tra đầy đủ thỏa thuận của vợ chồng, kiểm tra xem tài sản có phải đăng ký quyền sở hữu, xem chồng – vợ có đang trong quá trình ly hôn hoặc đã ly hôn hay không, vì khi quan hệ hôn nhân chấm dứt thì quyền định đoạt thay đổi.
Những tình huống phổ biến và lưu ý thực tiễn
Thực tế cho thấy có nhiều giao dịch liên quan đến tài sản chung mà một bên thực hiện đơn phương: ví dụ chuyển nhượng đất đứng tên một người trong vợ chồng mà không có chữ ký người kia. Trong tình huống như vậy, pháp luật và thực tiễn xét xử xác định rằng nếu tài sản là chung và giao dịch đã thực hiện mà không có sự đồng ý của vợ/chồng kia thì giao dịch có thể bị tuyên vô hiệu. Văn phòng công chứng nên cảnh báo khách hàng về rủi ro này và đề nghị đưa cả vợ và chồng vào hồ sơ giao dịch. Đồng thời, nếu tài sản trước hôn nhân hoặc nhận thừa kế riêng nhưng có pom phần sử dụng chung, cần xác minh rõ bằng văn bản thỏa thuận để tránh sau này tranh chấp. Đây là lý do vì sao kiểm tra nguồn gốc tài sản và thỏa thuận của vợ chồng là bước không thể bỏ qua. Hơn nữa, khi tiến hành công chứng tài sản chung, cần ghi nhận rõ bên nào đã có thỏa thuận, thời điểm giao dịch, điều kiện giao dịch, cam kết của các bên – nhằm bảo đảm tính pháp lý và tránh rủi ro phức tạp trong tương lai.
Kết luận
Thủ tục định đoạt tài sản chung vợ chồng theo quy định pháp luật hiện nay yêu cầu vợ và chồng phải có thỏa thuận, nhất là đối với bất động sản, động sản đăng ký quyền sở hữu hoặc nguồn thu nhập chủ yếu của gia đình. Văn phòng công chứng giữ vai trò then chốt trong việc xác minh, công chứng giao dịch để bảo vệ quyền lợi của các bên và đảm bảo giao dịch đúng pháp luật. Việc nắm vững các quy định tại Luật Hôn nhân và Gia đình 2014, Bộ luật Dân sự 2015 và các văn bản hướng dẫn là điều kiện tiên quyết để thực hiện nghiệp vụ một cách chuyên nghiệp và hiệu quả. Nếu bạn cần tư vấn chi tiết hoặc thực hiện thủ tục định đoạt tài sản chung vợ chồng, đội ngũ chuyên viên pháp lý của chúng tôi sẵn sàng hỗ trợ toàn diện từ A → Z.
